Khái niệm "điều tra thân thiện" đã được đề cập đến từ khoảng năm 2013. Thời điểm đó, nhận thấy việc điều tra, xử lý các vụ việc liên quan đến người dưới 18 tuổi, đặc biệt là trẻ vị thành niên, cần phải có tiến trình và quan điểm điều tra khác, từ khâu thực hiện các thủ tục tố tụng liên quan đến lấy lời khai, triệu tập nhân chứng, giám định và các công tác liên quan đến truy tố, khởi tố, điều tra, xét xử…
Điều này cũng phù hợp với thế giới về quan điểm bảo vệ trẻ vị thành niên, trong đó có tổ chức Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF). Họ muốn đưa khái niệm này và tư duy điều tra, công tác ứng xử với cả nhóm tội phạm chuyên biệt với loại tội danh chuyên biệt với người thực hiện hành vi là đối tượng dưới 18 tuổi. Năm 2008, UNICEF đã hỗ trợ Bộ Công an xây dựng 11 mô hình "phòng điều tra thân thiện" theo chuẩn quốc tế đặt tại phòng hình sự ở Công an các tỉnh.
Phòng điều tra thân thiện phục vụ công tác điều tra, lấy lời khai người bị hại dưới 18 tuổi bị mua bán, bị xâm hại hoặc các vụ việc có người dưới 18 tuổi tham gia tố tụng với tư cách là người làm chứng, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan; phụ nữ, người dưới 18 tuổi bị bạo lực, bạo hành… Trong không gian ấm cúng, thân thiện, mô hình này giúp đương sự ổn định tâm lý, cởi mở, chia sẻ, thoải mái hơn, giúp cho quá trình lấy lời khai hiệu quả, đồng thời bảo vệ trẻ em và không làm tái tổn thương nạn nhân trong quá trình giải quyết vụ việc
Năm 2019, Bộ Công an đã tiến hành xây dựng được 14 mô hình điều tra thân thiện tại các địa phương. Hiện nay, "phòng điều tra thân thiện" đã đáp ứng được quy chuẩn theo hướng dẫn của Bộ luật Hình sự, từ thiết bị ghi âm, thiết lập không gian thân thiện khác hẳn với phòng làm việc thông thường. Phòng được chuẩn hóa gồm 14 danh mục, rộng từ 12m2 đến 20m2; Màu sơn, rèm cửa, bàn ghế… tất cả đều tạo cảm giác ấm áp, gần gũi, giúp các nạn nhân có tâm lý thoải mái, gần gũi giúp nạn nhân giảm bớt mặc cảm, lo sợ. Ngoài ra, phòng còn trang bị tủ thuốc, tủ sách thiếu nhi, tủ đồ chơi, tranh ảnh…
Đáng chú ý, phòng thân thiện có thể được kết nối truyền trực tiếp hình ảnh, âm thanh buổi lấy lời khai đến phòng trung tâm chỉ huy khi có yêu cầu của người giám hộ, nhân viên công tác xã hội, chuyên gia tâm lý để hỗ trợ trong trường hợp cần thiết theo quy định của pháp luật. Đồng thời, đây cũng là nơi lấy lời khai đảm bảo an toàn, bí mật thông tin cung cấp theo nguyên tắc bảo vệ tốt nhất cho nạn nhân, người dưới 18 tuổi theo các yêu cầu pháp luật tố tụng với người dưới 18 tuổi được quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự.
Theo thượng tá Phạm Mai Hiên, Phó trưởng phòng Phòng, chống mua bán người, Cục Cảnh sát Hình sự (Bộ Công an) chia sẻ: các nạn nhân là các bé gái thường bị tổn thương rất nhiều, hoảng loạn về tâm lý nên với một căn phòng thân thiện, các em có đủ bình tĩnh, thoải mái về tâm lý để chia sẻ. Hiện nay, tại các tỉnh có sự thay đổi rất nhiều trong quá trình sát nhập, chia tách các đơn vị. Do đó, chúng tôi phải khảo sát rất kỹ và đến thời điểm này đã xây dựng được 34 phòng điều tra thân thiện, trong đó 33 phòng ở Công an các địa phương, 1 phòng ở phòng đào tạo trường CSND phục vụ giảng dạy. Mô hình "phòng điều tra thân thiện" đầu tiên được xây dựng ở Lai Châu. Trong buổi đầu tiên đã thực nghiệm một vụ việc lấy lời khai của bé gái 8 tuổi trong vụ xâm hại tình dục trẻ em xảy ra tại xã Nậm Sò, huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu. Theo quan sát, khi em bé vào phòng đã bị thu hút bởi những thứ xung quanh, bé rất tự nhiên và chơi ở nhà bóng. Thấy tâm lý cháu đã thoải mái, cán bộ điều tra đã đến nói chuyện để bé kể lại vụ việc… Sau buổi lấy lời khai, việc đánh giá được thực hiện nhằm rút kinh nghiệm cho những vụ việc tiếp theo.
Để việc lấy lời khai hiệu quả, Bộ Công an đã tổ chức tập huấn cho điều tra viên và cán bộ điều tra tại 63 tỉnh, thành về kỹ năng làm việc thân thiện với nạn nhân, kỹ năng giải quyết tin báo tố giác tội phạm, cũng như hiểu được tâm lý trẻ em, các điều tra viên được tập huấn kỹ năng điều tra thân thiện, có kiến thức khoa học giáo dục đối với trẻ em, thời gian lấy lời khai không quá 2 tiếng/lần và 1 ngày không quá 2 lần theo quy định, thượng tá Phạm Mai Hiên cho biết.
HH
